SABAHATTİN, PRENS; Lettre au Sultan Abdulhamid II, Paris, 1900.
Abdülhamid’e çeşitli nedenlerle muhalif olan Damad Mahmud Celaleddin Paşa, 1899 yılında, iki oğlunu da (Prens Sabahattin ve Lutfullah Efendi) yanına alarak yurt dışına kaçmıştı. Bunlardan Prens Sabahattin kaçış nedenlerini bir imzalı mektupla kamuoyuna açıkladı! Mektupta laiklik yönünde çok ileri fikirler var!
Rejimin despotizmi hedef alınıyor. “Bugün Osmanlıcılık aydınlık azınlıkla halkların cahil çoğunluğu arasında bir yer işgal ediyor” (s. 2). Tek çare, “hiçbir din, ırk ve seks ayrımı yapılmaksızın, Osmanlı ismini taşıyan herkesin maddi ve manevi güçlerini artırmak” olarak görülüyor (s. 3). Partiler despotizmle kavgada çok bölünmüş durumdalar. Tarihimiz Avrupa’dan daha yeni; Rönesansa ancak şimdi giriyoruz. Batı’ya ilk ciddi adımlar Abdülmecid döneminde Reşit Paşa’nın reformlarıyla atıldı. Küçük uluslar, bağımsızlık halinde askeri masraflara dayanamazlar; o bakımdan birlik olmaları onların da yararına (s. 6). “Osmanlı milletinin asil yurtsverlik duygularına” hitap ediliyor: Türk, Arnavut, Makedonyalı, Ermeni, Kürt, Suriyeli vb herkese sesleniyor.
Mektup ülkeden kaçtıktan sonra yazılmış. Bu sırada “İstanbul’da binlerce yurtsever kırıma uğramış” (s. 7).
TANER TİMUR TARİH 