BABAN, ŞÜKRÜ

BABAN, ŞÜKRÜ; Tanzimat ve Para; (100.Yıldönümünde Tanzimat); Ankara, 1940.

Tatarcık Abdullah Efendi layihasında “temiz bir para” savunmuştu. Tepedelenli, Mora, Mısır isyanları maliyeyi çok sarsmıştı. İlk defa Kaime 1256’da basıldı: 32 000 kese, % 8 faiz, 160 000 lira. Aynı yıl içinde 80 000 kese, 400 000 lira daha basıldı. 1258’de tekrar kaime tedavüle sürüldü. (s. 243, 245)

Abdülaziz’e gönderme yapılarak Dolmabahçe Sarayı’nın 3 500 kuruşa yapıldığı söyleniyor. Yabancı memleketlerde de sahte kaimeler basılıyor. Sadece Amerika’da 12 milyon kuruşluk basılmış. Bu durumda toplanıp yakılmalarına karar veriliyor. Dış para kurlarını sabit tutma görevi iki tanınmış sarrafa verildi: Leon ve Baltacı. (s. 248) 1264’te bunlar İstanbul Bankası’nı kurdular. Fakat sonra bu banka silinip gitti.

Kırım harbi sırasında kaimeler yine çoğaldı. O zamana kadar İstanbul’a özgü iken, bu kez taşraya da yayıldı. 1858’de bunları imha için beş milyon İngiliz lirası istikraz yapıldı; fakat ele 3,5 milyon geçti. Yetmeyince iç istikraz yapıldı. (s. 250) Mires’in hesaplarına göre devletin 775 milyon dahili ve harici borcu var. Bunun 250 milyonu Galata bankerlerinin (özellikle Zarifi, Kamondo, Baltacıoğlu) elinde. Yeni istikraz için İngilizler çok ağır koşullar ileri sürdüler. Mires 400 milyon Franklık istikraz organize etti. (Devlet eline 170 bin geçecekti.) Madenlerde gözü vardı. Battı. Yabancı uzmanlardan Mali Islahat Komisyonu kuruldu.

İlk kaime 1256’da çıktı; tam kaldırılması ise 1278’de mümkün oldu. Yani tam 23 yıl sürdüler. Bankayı Osmaniyi Şahane kuruldu. Kaimelerin kalkması için hükümete 200 milyon Frank (9 milyon lira) borç verildi. Hükümet tütün, tuz, damga ve patent rüsumunu buna  karşılık gösterdi. (s. 255)