CHOİSEUL-GOUFFİER, Comte de; Voyage Pittoresque dans l’Empire Ottoman; Paris, 1842, 2 vols.
Daha çok gravürleriyle ünlü bir eser.
Choiseul-Gouffier orduyu ıslahata yardım ediyor. 74 toplu bir gemiyi İstanbul şantiyelerinde yaptırıyor. (s. IX.) Fransa’ya 30 Türk’ün tahsile gitmesini sağladı. Osmanlı-Rus harbinde “aracı rolü oynamaya devam etti ve, hiç birinde kuşku uyandırmadan iki devleti yararlı bir şekilde kullanmasını bildi” Yedikuleye hapsedilen Rus elçisini de “kişisel itibarı” sayesinde çıkardı. Rus ve Avusturya esirlerini de koruyordu. 1789 İhtilalini tanımadı. Almanya’da bulunan XVI’ncı Louis’nin kardeşine raporlar gönderiyor. Tevkif kararı çıkınca Rusya’ya sığındı ve II. Katerina tarafından çok iyi karşılandı. Paul I tahta çıkınca onu “ yakın (intime) danışmanı” yaptı.
Aynı yazarın “Voyage Pittoresque de la Grėce”(Paris, 1782) tarihli eserinden almış olduğum bazı notlar.
Türkler çok fanatik. “Türklerin dini, kaba cehaletlerine destek olup, onlar için tablo ve heykelleri tahrip etmeyi hurafeye dayanan bir görev haline getiriyor.” (s.V) Yazar “şaşkın Türkler”in, Atina ve Isparta harabelerine yaslanarak, tiraniye karşı defalarca hançerlerin keskinleştiği yerlerde kölelik vergileri empoze ettiklerini görmek” onur kırıcı görünüyor, diyor. (s.V)
Yazara göre Bizans Türklerin eline geçmeden yozlaşmıştı. Skolastik ve saray dalkavukluğu “Yunanistan’ı aşağılığın son derecesine indirdi ve tarihini bir cinayetler ve ihanetler dokusu haline getirdi.” “Denilebilir ki Yunanlıları Müslümanlara köleleştiren aksilikler, aşağılanmalarına bir şey katmadı.” (s. VII) Dağ köylerindeki Yunanlılar temizliklerini korudular. Bunlarda özgürlük aşkı var. (s.VIII)
Yazar Rusları Yunanlıların kurtarıcısı olarak görüyor. II. Katerina’yı övüyor.
Bağımsız bir Yunanistan’ı uluslar arası denge için çok yararlı görüyor. Rusya’da ticarete açılacak. Hazar denizi “Kuzey Kutbu ikliminim zenginliğini teşkil eden kıymetli kürkleri Isfahan ve Delhi (sic) kadar taşıyacak.” Fransa bu ticaretten çok yararlanacak. Özellikle inşaat kerestesi açısından. Baltık kıyılarından gelen Polonya inşaat kerestesi çok pahalıya mal oluyor. Bütün bunlar Mora’da bağımsız bir devletin kurulmasına bağlı. Bu devlet “Türkleri komşu devletlerin ortak çıkarlarının talep ettiklerine karşı çıkamayacak kadar zayıflatacak ve Osmanlı Devleti’ni ortak himaye altına alarak, bizzat kendisinin de korktuğu yok olmak tehdidinden kurtaracak.” (s.XV)
Nefis gravürler J.B. Hilaire; Choiseul-Gouffier imzalarını taşıyor. Özellikle “Moglad (?) ilinde Hasan Çavuşoğlu’nun resepsiyonu” ve “Türk Bayramı” başlıklı olanlar çok güzel!!
TANER TİMUR TARİH 