DWİGHT, E. LEE; The Origins of Panislamism; The American Historical Review, cilt. 47, no:2, 1942.
Panislamizmden ilk kez bir Alman 1872’de söz etti. Mithat Paşa ve Jön-Türk arkadaşları 1876’da Anayasa’ya sultan için “yüksek halife” sıfatını yazdılar. (s. 282) Emperyalizmler arası rekabet söz konusu. 1850-1880 arası İngiliz-Rus rekabetinden Orta Asya hanlıkları ile Hintliler çok etkilendiler. Abdülaziz bile Orta Asya hanlıkları ile (örneğin Kaşgarlı Han Yakup Bey’le) ilişkiler kurmuştu. Rusya’ya karşı bu tutuma İngiltere de yardımcı oluyor. 1857’de Moğol idaresi ortadan kalkınca ve giderek Asya hanlıkları bağımsızlıklarını kaybedince Sultan’ın etkisi arttı. Gladstone’un hareketi Osmanlıyı İngiltere’de savunulmaz hale getiriyor. Bu durumda Layard ve Hindistan Kral Naibi Lord Lytonn Afganistan’a 1877’de “Türk misyonu” yollayıp Rusya’ya karşı kışkırtıyorlar. “Müslüman toplum”u ve onun “İngiltere ile dostane ilişkilerini” övüyorlar. (s. 286) Fakat bu Panislamizm sonradan İngiltere’de Osmanı düşmanlığı başlayınca (1878-1895) İngilizler için de tehdide dönüştü.
Yazarın sonucu: İngiliz etkisi olmasaydı bu boyutlara ulaşamazdı. Birinci Dünya Savaşı’nda da Aalmanlar Fransa’ya karşı kullandılar.
TANER TİMUR TARİH 