ISSAWİ, CHARLES PHİLİP (1916-2000); The Economic History of Turkey 1800-1914; Chicago, University of Chicago Press, 1980. (XVI-390 s.)
Bu konuda standart eserlerden.
Yazar Urquhart’tan “parlamentonun ekzantrik üyesi” diye küçümseyerek söz ediyor (s. 52); bununla beraber onun “Resources of Turkey” başlıklı eserindeki yoruma benzer bir yorum yapıyor. Naklettiği 25 Nisan 1837 tarihli bir Fransız memosuna (CC Constantinople, vol: 87) göre uzun süre Türkiye tam bir serbest ticaret cennetiydi. % 3 gümrükle yetiniliyordu. Mali kriz başlayınca % 3’e dokunamadığı için iç vergileri artırdı. Ayrıca hemen tüm maddelere tekeller koydu. Reaya tüccarları büyük bir üstünlük kazandı. (s. 91) “Bütün tüccarların Avrupa firmalarının büyük çoğunluğunun çöküşünün en güçlü nedeni budur. Bunların işleri giderek daha büyük ölçüde reayanın eline geçti.” (s. 91)
İngiliz İzmir konsolosunun 1838 anlaşmasının uygulanışa dair 1840 tarihli memosu: İngiliz tüccarları ile ilgili kısmı çok iyi uygulanıyor. Fakat Osmanlı tüccarları ile ilgili 6. madde henüz yürürlüğe konmamış. Eski iç ve dış resimler devam ediyor. Onlar da mallarını başka ülke tüccarları adına kaydetmeye başladılar. (s. 97) Konsolos anlaşma İngiltere’ye faydalı oldu kanısında. Rusya “İngiltere’den % 1,5-2 daha az gümrük ödüyor; fakat bu 1838 anlaşmasının sonucu değil.” (s. 99)
TANER TİMUR TARİH 