LİGNE, PRİNCE CHARLES DE; Mémoire sur le Comte de Bonneval; Paris, 1817.
Comte de Bonneval’in (Humbaracı Ahmet Paşa’nın) anıları için “sözde” (‘prétendu’) sıfatını kullanıyor. Bunun baskıları içinde en iyisi, ayrıntılı açıklamalar ihtiva eden, M. Guyot des Herbiers’nin (2 cilt, 1806.) yayınladığı baskı imiş. Anılarda romanesk maceralar tarihi önem taşıyan olaylarla karma karışık bir şekilde veriliyormuş. Prens de Ligne bundan çok rahatsız olmuş; Kontun gerçek anılarının peşine düşmüş. (s. VII.)
Bazı notlar: “Bonneval, kendisiyle bir çeşit ilişki içinde Emperyal orduda (Avusturya) hizmet etmiş ve yaşamış olan İsveç kralından bir mektup aldı. Bu kral, Osmanlı Sarayı’nın 1732’de, XII. Charles’ın Türkiye’deyken aldığı borçların ödenmesini sağlamak üzere İsveç’e yolladığı Said Efendi’den, Bonneval’e nihayet bir din sahibi olduğu için iltifat etmesini istemişti. Cte de Bonneval seviyeli bulmuş olduğu bu anıyı iltifat kabul etti ve kafasına Türkiye’yle İsveç’i müttefik yapma fikrini yerleştirdi.” (s. 59)
Kontun Müslümanlığı sahteydi. Tam kaçmak üzereyken 1747’de öldü. (s. 68)
Osmanlı devleti entrikalar içinde; Kont kimseye yaranamadı.
Bonneval’in kardeşine yolladığı, 26 Eylül 1741 tarihli mektup. O sırada Paris’te bulunan Said Efendi’ye de bir mektup yazmış; kardeşinin bizzat eline teslim etmesini rica ediyor. (s.217) Ona “Said Efendi dostumdur; eğer Fransa’da’ki gezisinden zevk almasına katkıda bulunursanız size minnetdar olacağım. Ona komplimanlarımı söyleyin.” diye yazmış. (s. 218) Sonra kendisine “anıları”nın ikinci versiyonunu yollamışlar. “Birinci kadar gülünç!” diyor. “Bu sözde tarihçiler zavallı insanlar!” Anılarının faydasız olacağını söylüyor. “Osmanlı İmparatorluğu’nun büyük ölçüde katkıda bulunduğum ya da bizzat gerçekleştirdiğim en gizli işleri hacimli bir kitap yapar. Fakat bu gibi şeyleri açıklamak cürümsüz ve tehlikesiz olamaz.” (s. 221) Ch. De Ligne, buraya koyduğu bir notta Comte’un “abarttığı” kanısında!
1738’de Sadrazam Mehmet Yeğen Paşa ile elçi Villeneuve barış için anlaşmışlar. Cte de Bonneval buna karşı, doğrudan Sultan’a bir rapor hazırlıyor. İyi Türkçe bilmediği için tercümana yazdırdı. O ihanet edince Kastamonu’ya sürülüyor. (İsveç’in Rusya’ya savaş açacağını söylüyordu.) 30 Kasım 1738’de sürüldü; 23 Mayıs 1739’da döndü. (s. 209-210)
Kitap Comte de Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) hakkında takdirle ve sevgiyle yazılmış.
TANER TİMUR TARİH 