FOUQUERAY, P. HENRİ; Histoire de la Compagnie de Jésus, Paris, 1922.
İstanbul’daki Cizvit misyonunun başlangıcı. Bunlar Osmanlı İmparatorluğu’nda da önemli roller oynadılar.
Türk tarih yazıcılığının pek dikkate almadığı konulardan biri!
CİLT: III.
III. Murat döneminde, Fransa Kralı III. Henri İstanbul’da Jacques de Germiny ile temsil ediliyor. Bu elçi misyoner etkinlikleri için Venedik Balyosu Morosini ile birlikte harekete geçiyor ve Papa XIII. Grégoire tarafından çok olumlu karşılanıyor. Germiny, Sultan’dan Saint-Benoit Kilisesi’ni elde etti. Jules Mancinelli misyon başkanı oldu. (s.201-202) Mancinelli Rum rahipleri üzerinde çok etkili oldu. İskenderiye ve Antakya patrikleri bile Papa’nın üstünlüğünü kabul ettiler. Ermeniler arasında da başarılı oldular. Hatta bir sürü Türk çocuğunu da vaftiz ettiler. Fakat veba ve Venedik Savaşı hareketi yavaşlattı. Misyonerler öldüler. (s.203)
Kral Henri IV. otoritesini sağlamlaştırdıktan sonra harekete geçti. Fakat, İngiltere ve Vnedik çok karşılar. Papa Paul V., Venedik’i aforoz etmiş. Kral IV. Henri, İstanbul’a gidecek misyon heyetini (Charles Gobin, P. Guillaume Levésque, Frėre Claude Collon) şahsen kabul etmiş ve bunlara iltifat etmiş. 1609 sonbaharında İstanbul’a vardılar. Venedikliler bunları İspanya ajanı gibi takdim ediyor. Oysa misyonerleri tek bir şey şaşırtmıştı: “Şehit olmayı bekledikleri bir ülkede çok büyük bir özgürlükten yararlanıyorlardı.” (s.208) Fakat, vezir Venedik elçisinin etkisi altında olduğu için Fransız elçisinden bunların atılmasını istiyor. Elçi teminat veriyor; Venedik, parayla düşmanlıklarını sürdürüyor. Vezirin damadı Ali Paşa, Fransız elçisi Salignac’ı tutuyor. Uzun mücadelelerden sonra Saint-Benoit’ya yerleşiyorlar. (s.212-213) Sonra Rumlar üzerinde etkili oluyorlar. Salignac’ın veziazamla arası çok iyi. (s.214) Fakat bu arada Henri IV. öldürülüyor.
Cizvitler Paris’te Papa ile kral arasında aracılık yapıp bir ölçüde diplomasiyi etkiliyorlar. (s.219) Henri IV de Venedik’le Roma’yı uzlaştırmaya çalışıyordu.
Misyona yapılan bağışlar (Duc d’Epernon 6 000 lira bağışlamış)
İmparatorluğa tamamen veziriazam hakim, diyor yazar. Elçiler Sultan’ı bir gelince bir de giderken görebiliyorlar. Hediyelerle veziri elde etmek gerekiyormuş. (s.622)
1622’de Vezir İran savaşına gidince yerine Ahmet Paşa adında dejenere biri kaymakam oluyor. Venedikliler, Paşa’yı hemen “misyonerler Papa’nın, İspanya’nın ajanları, İslam düşmanı” diye kışkırtıyorlar.
CİLT IV.
İstanbul’da Cyrille Lucari vezirin yardımıyla patrik oldu. (Almanya’da bulunmuş ve orada Protestan papazlarla tanışıp etkilenmiş.) Fakat Fransız elçisi De Césy’nin çabalarıyla düşürüldü. (s.317) Oysa İngilizler ve Holandalılar kendisini tutuyorlardı. Yeni Patrik Grégoire da Cyrille’in etkileriyle savaşıyor. (s.321) XIII. Louis ile Papa devlet adamlarını satın almak için on bin ekü üzerinde anlaşıyorlar. Bunun üç binini Papa verecek. Fakat her şeye rağmen başaramadılar. De Césy’nin tüm çabaları boşa çıktı. Cyrille 1633’e kadar Patrik kaldı.
Misyonerler Kıbrıs’ta da Mathieu Cigala adında bir asil ile temasa geçiyorlar. Fakat Venedikliler yine harekete geçerek rahipleri hapise attırıyorlar. Yeniçeriler üç papaza “İstanbul’a ne yapmaya geldiniz?” diye soruyorlar. Misyonerler “elçimize ve tüccarlarımıza yardımcı olmaya” diye yanıt veriyorlar. (s.327) De Césy başarılı çalışmalarından dolayı XIII. Louis tarafından Kont yapıldı. (s.334) Yerine çok küstah biri olan Marcheville elçi oluyor. Sultan kovuyor. Başarısız. (s.344)
İzmir’e Capucin’ler yerleşiyorlar. 1623’te Cizvitler İzmir’e yerleşmişlerdi. Capucin’ler, entrika ve İstanbul’daki elçinin yardımıyla Cizvitleri yendiler. (s.360-371)
TANER TİMUR TARİH 