HERBETTE, Maurice; Une Ambassade Turque sous le Directoire; Paris, Librairie Académique Didier, 1902.
Eser Erol Üyepazarcı tarafından “Fransa’da ilk daimi Türk elçisi Moralı Esseyit Ali Efendi, 1797-1802 (İstanbul, Pera Turizm ve Ticaret Yayınları, 1997) başlığı ile Türkçe’ye çevrilmiştir.
Yazar Fransız elçilik raporlarını da kullanarak çok ayrıntılı bir betimleme yapmış. Eser geçici Osmanlı elçiliklerinden (1591, 1618, 1669, 1721, 1742) sonra ilk yerleşik Osmanlı elçiliğinin öyküsünü anlatmış. Osmanlıların Batı’ya karşı nekadar bilgisiz ve önyargılarla dolu olduklarını ortaya koyuyor. Fransa’da ise, yönetici zümrenin siyasal hesapları dışında, Osmanlı sefirine –sarcasme ile karışık- çok büyük bir ilgi duyulduğu anlatılıyor. Napolyon Bonapart’ın Mısır çıkarmasına da denk düşen bu elçilik aslında hiç de verimli olmuyor ve bir sonuç doğurmuyor, hatta Fransız çıkarlarına bağlı Rum asıllı tercümanı Codrika korkudan İstanbul’a dönemeyerek Fransa’da kalıyor ve Fransız hizmetine giriyor. Eser iki ülke arasındaki düşünce ve davranış farklarını sergileme açısından çok öğretici.
Herbette’e göre Osmanlıların Fransa’ya yaklaşmasının ilk nedeni Rus korkusu idi; “Aydınlanma” ile pek ilgisi yoktu. Herbette, İstanbul’daki Fransız elçisinin raporunu aktararak, şunu yazıyor: “Kuşkusuz ‘kendi vatanında, devletlerin refahı ve bekasının şartı olan sanat ve bilimlerin aydınlığı ile vatanını ışıldatacak bir yığın ilginç insan yetiştirmek’ düşüncesi Sultan’ın kafasını pek kurcalamıyordu”. (s. 7. İtalik yazılar elçi raporundan alıntı; Correspondance Turquie, cilt 194, folio 292 ve devamı). Tuhaf bir şekilde, eserin Türkçe çevirisinde cümle tamamen ters anlamda çevrilmiş ve “Şüphesiz padişahta .. (bu fikir de..) vardı” denilmektedir. (s. 5).
TANER TİMUR TARİH 