POUQUEVİLLE, F.; Mémoire sur la Vie et la Puissance d’Ali Pacha; Paris, 1820.
Yazar Ali Paşa’yı büyük bir zalim olarak sunuyor; zulüm tabloları çiziyor. (17 kadının katli, s.11) Yabancılarla da irtibat halinde. Köyleri tahrip edip, halklarını hırsız diye kovuyor. Onlarda sonunda gerçekten haydut oluyorlar. Sonra bunların bir kısmıyla savaşıyor; bir kısmını da hizmetine alıyor. (s. 16-17)
Pasvanoğlu ile ilişki kuruyor. Onu tahrik ediyor. (s. 26) Fransızlarla, sonra da İngilizlerle flört ediyor. Onlara “himayelerine gireceğini vaat ediyor”. Gelirinin 12 milyon kuruş (16 milyon Frank) olduğu söyleniyor. Yazar bunu abartılı buluyor. 12 milyon Frank gerçeğe daha yakın, diyor; bu da paşayı “Türkiye’nin en zengin paşası” yapmaya yetiyor.
Gelir kaynakları: 1) Timarlar, özel mülkler, çiftlikler; 2) gümrükler; 3) Miri toprak vergisi ve haraç; 4) gasp ve avantalar. İlke olarak gümrükler devlete ait; fakat Paşa kendi eyaletinde bunları gasbetmiş. (s. 40) Hazinesi ise kıymetli taşlar, mobilyalar (çoğu hediye), 60 milyon kuruş olarak değerlendiriliyor. 20 milyondan aşağı olamaz. (s. 42)
TANER TİMUR TARİH 